Inne

Rynek kukurydzy Rynek roślin oleistych Rynek zbóż PROW 2014-2020 Inne Państwa Nowelizacja Prawa Rolnego Zioła

Opłacalność produkcji najpopularniejszych roślin w Polsce

Dodano: 08/01/2021

(wg kalkulacji Wielkopolskiej Izby Rolniczej – listopad 2020 r.)

Często spotykamy się z zapytaniami ze strony rolników, które z najpopularniejszych roślin uprawnych w kraju wymagają zainwestowania najwyższych środków. Jak duże różnice występują, jeśli chodzi o wysokość kwot koniecznych do wydatkowania np. na materiał siewny w uprawie pszenicy ozimej w porównaniu z rzepakiem czy burakiem cukrowym?
Czy koszty pracy ciągnika są porównywalne w przypadku produkcji jęczmienia jarego i rzepaku? Ile godzin pracy ciągnika potrzeba w uprawie buraka cukrowego, a ile w produkcji kukurydzy na ziarno? Które rośliny wymagają najwyższych wydatków w związku ze stosowaniem środków ochrony roślin?
W tym artykule postaramy się porównać wydatki na poszczególne grupy kosztów w produkcji wybranych sześciu upraw bardzo popularnych w Polsce: pszenicy ozimej, jęczmienia jarego, kukurydzy na ziarno, kukurydzy na kiszonkę, rzepaku i buraka cukrowego.
W tym celu wykorzystamy dane zawarte w kalkulacjach opracowanych w listopadzie 2020 roku przez Wielkopolską Izbę Rolniczą, która od lat co miesiąc publikuje takie kalkulacje. Cieszą się one poważaniem, gdyż sporządzane są naprawdę rzetelnie i zawsze terminowo. Przytaczamy kilka zdań wyjaśnienia dotyczącego opracowywanych kalkulacji zamieszczonego na stronie WIR:
„Wielkopolska Izba Rolnicza w oparciu o notowania cen płodów i środków do produkcji rolnej prowadzi kalkulacje kosztów produkcji podstawowych produktów rolniczych. Kalkulacje uwzględniają większość kosztów, jakie musi ponieść gospodarstwo rolne na daną produkcję, w tym także amortyzację.
Amortyzacja została wyliczona wg rzeczywistych cen urządzeń i stopy amortyzacji uwzględniającej realny okres wykorzystania maszyn w indywidualnym gospodarstwie rolnym. Amortyzację budynków inwentarskich i ich wyposażenia obliczono wg opracowań Instytutu Budownictwa, Mechanizacji i Elektryfikacji Rolnictwa.
Kalkulacje obejmują także inne koszty ogólnogospodarcze, jak np. składkę na ubezpieczenie społeczne rolników, obowiązkowe ubezpieczenia, koszt zużytej energii elektrycznej.”

Porównanie wielkości całkowitych kosztów ponoszonych na jeden hektar najpopularniejszych upraw w Polsce.

Spośród sześciu roślin bardzo popularnych w Polsce: pszenicy ozimej, jęczmienia jarego, kukurydzy na ziarno, kukurydzy na kiszonkę, rzepaku i buraka cukrowego zainwestowania największych kwot w uprawę jednego hektara wymaga zdecydowanie burak cukrowy.
W warunkach czwartego kwartału 2020 roku kwota ta nieco przekracza 8 tys. zł, a dokładnie wynosi 8.023 zł. Kolejność uprawy buraka cukrowego i następnych upraw uszeregowanych pod względem wielkości środków finansowych koniecznych do wydatkowania na 1 ha uprawy przedstawia się następująco:
- burak cukrowy             - 8.023 zł,
- kukurydza na ziarno     - 6.060 zł,
- kukurydza na kiszonkę - 5.920 zł,
- rzepak                         - 5.001 zł,
- pszenica ozima        - 4.937 zł,
- jęczmień jary         - 4.252 zł.

Wielkość nakładów na produkcję buraka cukrowego jest o ca 2 tys. zł wyższa od wydatków koniecznych do poniesienia na uprawę kukurydzy na ziarno i na kiszonkę. Zdecydowanie najtańszy w produkcji jest jęczmień jary – wymaga niemal dwukrotnie niższych nakładów niż dla uprawy buraka cukrowego.
Przejdźmy teraz do analizy głównych grup kosztów takich jak nakłady pracy, nawozy, koszty nabycia materiału siewnego, czy wykorzystania ciągnika.

Nakłady pracy.

Burak cukrowy jest nie tylko najdroższą rośliną uprawną spośród najpopularniejszych w Polsce, ale jest to też uprawa najbardziej pracochłonna. Koszty robocizny żadnej z innych upraw nie sięgają nawet połowy nakładów koniecznych do poniesienia przy produkcji buraka cukrowego wynoszących aż 1.354 zł/ha. Koszty pozostałych omawianych upraw mieszczą się w widełkach 476-717 zł
Koszty pracy ludzkiej dla poszczególnych upraw realizowanych na powierzchni 1 hektara przedstawia poniższy diagram.


W przypadku jęczmienia jarego oraz kukurydzy na ziarno i na kiszonkę nakłady na robociznę wynoszą 476 zł, natomiast dla buraka cukrowego są prawie 3-krotnie większe i sięgają 1.354 zł.

Nawozy.

Przy omawianiu tej grupy kosztów nie można pominąć kwestii zróżnicowanych potrzeb poszczególnych upraw pod względem żyzności gleby. Najmniej wymagający pod tym względem jest jęczmień jary, na drugim biegunie są rzepak i burak cukrowy, które potrzebują żyznych gleb.
Wydatki na zakup nawozów są. najbardziej znaczącą grupę kosztów. W przypadku wszystkich omawianych roślin środki finansowe wydatkowane na nawozy stanowią ponad 20% łącznych kosztów ponoszonych na poszczególne uprawy.
Wielkość wydatków na zakup nawozów dla poszczególnych upraw przedstawione zostały na poniższym diagramie.


Wielkość nakładów na nawozy na jeden hektar dla pięciu z omawianych upraw przekracza 1 tys. złotych. Najwięcej musimy wydać na nawozy w przypadku uprawy kukurydzy, bo niemal 1500 zł. W jej przypadku mamy do czynienia z identycznymi poziomem wydatków zarówno w uprawie kukurydzy na ziarno, jak i na kiszonkę.
Przy analizowaniu wydatków na nawozy należy pamiętać, że przy zbiorach kukurydzy na ziarno oraz buraka cukrowego na polu pozostają duże ilości masy organicznej bogatej w składniki pokarmowe, która wzbogaca glebę pod następne uprawy.

Materiał siewny.

Z wyjątkiem jednej uprawy koszty materiału siewnego dla pięciu pozostałych wynoszą od 7% do 10% kosztów całkowitych produkcji danej rośliny uprawnej, tj. 7,1% dla kukurydzy na ziarno i 8,1% przeznaczonej na kiszonkę, 7,6% dla jęczmienia jarego oraz 8,0% dla rzepaku i 9,7% dla pszenicy ozimej.
Natomiast w przypadku tej najdroższej uprawy, czyli buraka cukrowego, koszty materiału siewnego wynoszą aż 16,2% łącznych kosztów jego uprawy.
Poziom nakładów na materiał siewny dla poszczególnych upraw przedstawia poniższy wykres.


Tak jak w przypadku wydatków na nawozy, czy kosztów robocizny, również nakłady na materiał siewny są najniższe dla jęczmienia jarego i wynoszą nieco ponad 300 zł.
Następnie mamy całą grupę czterech upraw, dla których koszty zakupu nasion mieszczą się w przedziale od 400 do 490 zł.
I znowu pozostaje nam burak cukrowy, w którego przypadku wydatki na zakup materiału siewnego są 3-4-krotnie wyższe od każdej z pozostałych pięciu upraw i wynoszą ok. 1300 zł.
Ciekawą obserwacją jest to, że jedynie dla buraka cukrowego koszty zakupu materiału siewnego (1.300 zł) są na poziomie wydatków na nawozy (1.313 zł).
W przypadku pozostałych pięciu omawianych upraw nakłady na zakup materiału siewnego są kilkakrotnie niższe od kosztów zakupu nawozów.

Praca ciągnika.

Praca ciągnika, to dla wielu analityków najciekawsza do omawiania grupa kosztów.
Z jednej stron, ile to kosztuje, a z drugiej, ile godzin pracy wymaga dana uprawa.
Do tego porównanie poszczególnych upraw zarówno pod względem kosztów pracy, ale też czasu jego wykorzystania. A przecież można jeszcze porównać każdą z upraw pod względem wymaganej liczby wyjazdów w pole.
Zacznijmy od kosztów generowanych przez wykorzystywanie ciągnika. Przedstawiamy je na diagramie.


Uprawa buraka cukrowego generuje prawie dwukrotnie wyższe koszty pracy ciągnika niż uprawy jęczmienia jarego, kukurydzy na ziarno i kiszonkę, czy rzepaku.
Ciekawa jest relatywnie wysoka pozycja pod tym względem jęczmienia jarego (692 zł), który jest zdecydowanie najtańszą uprawą spośród sześciu omawianych, a nakłady na pracę ciągnika są w jego przypadku wyższe, niż w przypadku produkcji kukurydzy na ziarno (565 zł), rzepaku (584 zł), a nawet kukurydzy na kiszonkę (652 zł).
Logiczne jest, że koszty pracy ciągnika zależą głównie od czasu jego pracy.


Zaprezentowany powyżej diagram w całej rozciągłości potwierdza, że koszty pracy ciągnika uzależnione są głównie od jego czasu pracy, a mniejszy wpływ na nie mają rodzaje wykonywanej pracy (orka, siew, nawożenie, zwózka). Pozycje poszczególnych upraw względem siebie są na tym wykresie identyczne, jak pozycje zajmowane przez nie na diagramie ukazującym porównanie kosztów pracy ciągnika.

Zestawienie łącznych kosztów uprawy jednego hektara wybranych roślin.

Dla czytelników zainteresowanych porównaniem szczegółowych kosztów omawianych upraw przygotowaliśmy tabelę, w której je prezentujemy.

Tabela. Podstawowe dane dotyczące kosztów produkcji sześciu głównych roślin uprawnych w Polsce.

Uważnie przyglądając się danym zawartym w tabeli można zaobserwować, że oprócz omówionych wyżej grup kosztów, znaczącymi pozycjami są także amortyzacja, kupno usług zewnętrznych oraz środków ochrony roślin. Natomiast raczej niewielkie są koszty ubezpieczenia upraw (rzędu 35-130 zł), a wręcz marginalne ubezpieczenie od odpowiedzialności cywilnej (4 zł).

Dosyć szczegółowo omówiliśmy pozycje kosztowe. Jednak najważniejszą kwestią dla każdego rolnika jest znalezienie odpowiedzi na pytanie, jaka jest opłacalność jego produkcji.
Zajmijmy się teraz przychodami generowanymi przez każdą z sześciu omawianych upraw.

Przychody.

Na przychody składają się wpływy z następujących tytułów:
- sprzedaży produktu głównego,
- ryczałtowego zwrotu podatku VAT (7%),
- sprzedaży produktu ubocznego,
- dopłat bezpośrednich,
- dopłat do konkretnej uprawy.
Jedynie trzy uprawy spośród sześciu omawianych uzyskują przychody ze wszystkich wymienionych tytułów. Są to pszenica ozima, jęczmień jary oraz burak cukrowy.
W przypadku kolejnych dwóch, tj. kukurydzy na ziarno oraz rzepaku nie występują dodatkowe dopłaty do uprawy oraz produkt uboczny. Natomiast kukurydza na kiszonkę traktowana jest jako pasza w związku z czym w kalkulacji nie wykazane zostały także wpływy z tytułu ryczałtowego zwrotu VAT. W tej sytuacji w jej przypadku przychody ograniczają się jedynie do wpływów z tytułu sprzedaży produktu głównego i dopłat bezpośrednich.

Poniżej prezentujemy szczegółowe dane dotyczące przychodów z każdego z ww. tytułów dla sześciu omawianych upraw.

Z wyjątkiem jęczmienia jarego i pszenicy ozimej wpływy ze sprzedaży produktu głównego są mniej więcej zbliżone do siebie i mieszczą się w przedziale 5.500 zł – 7.100 zł.
Najniższe są za jęczmień jary – 3.132 zł, a najdroższe za buraki cukrowe 6.588 zł.

Ciekawym w tym przypadku może być porównanie tonażu każdego z produktów głównych uzyskanego z powierzchni 1 hektara. Ilości te założone przez WIR dla Województwa Wielkopolskiego, przedstawione zostały na poniższym diagramie.


Rozpiętość mas otrzymywanych z analizowanych upraw jest olbrzymia: od 3,5 tony w przypadku rzepaku do 60 ton w przypadku buraka cukrowego.
Nadmieniamy, że założony do kalkulacji plon rzepaku w wysokości 3,5 tony (przyjęty przez WIR dla Województwa Wielkopolskiego) jest bardzo wysoki, gdyż w ostatnich latach średnie plony rzepaku w skali kraju mieściły się w przedziale 2,8-3,2 t/ha.

Wpływ dopłat z UE na wyniki finansowe 6-ciu omawianych upraw.

Z czystej ciekawości przeliczmy, jak duży wpływ na poziom opłacalności poszczególnych upraw mają dopłaty otrzymywane z Unii Europejskiej. W tabeli poniżej pokazujemy, jak bardzo zmniejszyłyby się wyniki finansowe omawianych upraw, gdyby zniesione zostały dopłaty. Oczywiste jest, że wyniki finansowe uległyby znaczącemu obniżeniu, ale interesujące jest, czy wszystkie uprawy w dalszym ciągu byłyby zyskowne.

Dane wyraźnie wykazują, że bez unijnych dopłat praktycznie opłacałoby się uprawiać jedynie rzepak (wynik finansowy bez dopłat – 1.224 zł/ha) i pszenicę ozimą (96 zł/ha) – z tym, że budzi wątpliwości, czy 96 zł zysku z hektara uprawy to opłacalne.
Pozostałe cztery uprawy: jęczmień, kukurydza na ziarno i na zielonkę oraz buraki w sytuacji braku dopłat z UE przynosiłyby duże straty.
Dopłaty do upraw rolnych zdecydowanie najmocniej ważą na opłacalności produkcji buraka cukrowego. Z dopłatami produkcja buraka jest bardzo opłacalna (WF = 2.085 zł), natomiast bez nich generowałaby duże straty (-375 zł).